Ból odbytu – dlaczego odbyt może boleć, piec i dawać inne nieprzyjemne dolegliwości?

Najczęstsze przyczyny bólu odbytu      

Pod pojęciem bólu w odbycie mogą kryć się takie odczucia jak pieczenie, kłucie czy pulsowanie zarówno w samym odbycie, jak i w tkankach wokół niego. Przyczyn takiego stanu rzeczy może być wiele – od tych całkiem prozaicznych, jak np. urazy odbytu, zaparcia czy hemoroidy, po poważne schorzenia. Jak rozpoznać konkretną przyczynę?

1. Hemoroidy

Ból spowodowany hemoroidami to jedna z najczęstszych przyczyn dyskomfortu w okolicach odbytu. W napęczniałych krwią guzkach krwawniczych może dochodzić do stanów zapalnych i zmian zakrzepowych, a dodatkowo łatwo ulegają one podrażnieniu w trakcie oddawania stolca.

Pieczenie w odbycie i ból mogą być także odczuwane podczas siedzenia (zwłaszcza na twardym podłożu). Bardzo charakterystycznym objawem choroby hemoroidalnej jest krwawienie z odbytu, wynikające z uszkodzenia hemoroidów przez przesuwający się w trakcie defekacji stolec lub podczas podcierania papierem^[1].

W przypadku wykrycia hemoroidów pomocne będą maści stosowane miejscowo, zawierające substancje wzmacniające ściany naczyń i działające przeciwzapalnie, dając szybką ulgę od dolegliwości wywołanych hemoroidami dzięki składnikowi znieczulającemu – takie jak krem doodbytniczy lub czopki Procto-Glyvenol®.

2. Kłykciny odbytu

Kłykciny odbytu to zmiany wywołane przez zakażenie wirusem HPV. Początkowo mogą one pozostać niezauważone, ponieważ na pierwszym etapie rozwoju zwykle nie dają żadnych objawów.

Dopiero gdy niewielkie guzki rozwiną się w kalafiorowate twory, często dochodzi do ich podrażnienia podczas czynności higienicznych i w efekcie mogą pojawić się symptomy takie jakbolesny i piekący odbyt^[2].

3. Szczelina odbytu

Silny ból i pieczenie odbytu w trakcie i po wypróżnieniu mogą świadczyć o szczelinie odbytu. To jedna z najczęstszych przyczyn kłucia i pieczenia w odbycie. Szczeliną odbytu nazywa się pęknięcie błony śluzowej jego kanału, które często pojawia się u osób cierpiących na zaparcia.

Podczas silnego parcia w czasie defekacji lub gdy przez odbytnicę przeciska się duży fragment  masy kałowej, dochodzi do rozciągnięcia i pęknięcia śluzówki, czemu towarzyszy nagły ból po wypróżnieniu lub w jego trakcie^[3]. Inną przyczyną powstawania szczeliny odbytu mogą być stosunki analne.

4. Ropień odbytu

Kłujący ból odbytu może świadczyć również o obecności ropnia w okolicy okołoodbytniczej.

Powstaje on na skutek zakażenia bakteryjnego i może utworzyć się płytko, przy brzegu odbytu pod skórą (najczęściej przyczyną zakażenia są gronkowce lub paciorkowce występujące na skórze) lub głębiej, w pobliżu krypt, gruczołów odbytowych lub tkanek okolicy okołoodbytniczej (tzw. ropień wysoki, powodowany przez bakterie beztlenowe, głównie E.coli).

Rozpieranie tkanek za sprawą rosnącego ropnia może sprawiać spory dyskomfort. Pojawia się ostry ból odbytu, który może być pulsujący i nasilać się podczas kaszlu, siedzenia czy oddawania stolca^[4].

5. Przetoka odbytu

Przetoka odbytu lub przetoka okołoodbytnicza to połączenie kanału odbytu bądź odbytnicy ze skórą okolic odbytnicy i krocza. U kobiet możliwe jest również wytworzenie przetoki odbytniczo-pochwowej.

Może ona mieć jedno lub więcej ujść, a wśród najczęstszych przyczyn powstawania wymienia się ropień odbytu (30 do 60% przypadków), jak również szczeliny odbytu, powikłania po zabiegach proktologicznych i ginekologicznych, urazy okolic odbytu, a także choroby przewlekłe (gruźlica, promienica, choroba Leśniowskiego-Crohna)^[5].

Wśród najczęstszych objawów pacjenci wskazują na świąd i ból w okolicy odbytu, a także zabrudzania bielizny treścią kałową lub surowiczą.

6. Choroby przenoszone drogą płciową

Pieczenie w odbycie i ból jego okolic może być spowodowany również jedną z chorób przenoszonych drogą płciową. Najczęściej w do zakażenia dochodzi w trakcie stosunku analnego bez zabezpieczenia.

Objawy takie jak ból, swędzenie, pieczenie czy krwawienie z odbytu mogą wynikać z obecności takich chorób, jak^[6]:

• chlamydia,
• rzeżączka,
• opryszczka,
• kiła,
• zakażenie wirusem HPV.

7. Urazy i drobne obrażenia

Urazy odbytu mogą powodować całe spektrum objawów – ból odbytu, pieczenie i kłucie w odbycie, jak również krwawienia.

Pod pojęciem urazu rozumie się zarówno ciężkie urazy mechaniczne na skutek np. wypadku, jak i otarcia i mikrouszkodzenia wynikające ze zbyt mocnego pocierania papierem po defekacji, zacięcia w czasie golenia, otarć związanych ze zbyt twardym stolcem czy nabytych podczas stosunków analnych (np. na skutek niedostatecznego nawilżenia)^[6].

Urazy delikatnej okolicy odbytu mogą skutkować nie tylko dyskomfortem w postaci bolesności odbytu, ale również obrzękiem, problemami z wypróżnieniem czy krwawieniem.

8. Krwiaki okołoodbytnicze

Krwiaki okołoodbytnicze to nagromadzenie krwi w okolicy odbytu powstałe zwykle na skutek urazu, odgniecenia lub stłuczenia tych wrażliwych miejsc, a także w wyniku dźwigania ciężarów lub uporczywego kaszlu (np. w przebiegu krztuśca).

Obecność krwiaków okołoodbytniczych powoduje nie tylko bolesność odbytu i kłucie w odbycie, ale także trudności z wypróżnianiem, dyskomfort podczas siedzenia, a nierzadko także krwawienia^[7].

Ze względu na ten ostatni objaw krwiaki są często mylone z hemoroidami, jednak choć mogą one przyjąć podobną formę (guzka wypełnionego krwią), to nie da się ich odprowadzić do wnętrza odbytnicy.

9. Zespół dźwigacza odbytu

Nieznana jest dokładna przyczyna powstawania tego schorzenia. Kłucie i ucisk w odbycie spowodowane przez zespół dźwigacza odbytu pojawia się nagle i może utrzymywać się nawet do 30 minut.

Ból odbytu w przebiegu tego zespołu powodowany jest przez nagły skurcz mięśnia dźwigacza odbytu, który może być spowodowany stresem, siedzącym trybem życia (wśród pacjentów spory odsetek to np. kierowcy zawodowi), porodem, przebytymi urazami i zabiegami chirurgicznymi okolicy odbytu^[8].

Schorzenie powoduje nie tylko bolesność odbytu, ale może przyczyniać się do uczucia trwałego napięcia tej okolicy oraz czynnościowego nietrzymania stolca. Postępowanie terapeutyczne obejmuje doraźne leczenie przeciwbólowe, podanie leków rozkurczowych, leków przeciwbiegunkowych oraz ćwiczenia mięśni dna miednicy.

10. Napadowy ból odbytu

Napadowy ból odbytu to dolegliwość spowodowana nagłym skurczem mięśni okołoodbytniczych. Bolesność odbytu zwykle przyjmuje postać paraliżującego, spazmatycznego lub drącego kłucia.

Ataki bólu pojawiają się znienacka i trwają od kilkunastu sekund do 15 minut. Bardzo często nagły ból odbytu pojawia się w nocy, w stanach silnego wzburzenia emocjonalnego lub po defekacji^[9].

W terapii napadowego bólu odbytu (NBO) stosuje się fizjoterapię rozluźniającą mięśnie dna miednicy, jak również doraźne podanie środków zwiotczających i rozkurczowych.

11. Nieswoiste zapalenia jelit

IBD (ang. Inflammatory Bowel Disease) to zespół zaburzeń jelitowych, które mogą prowadzić do krwawienia, bólu i ogólnego stanu zapalnego w układzie pokarmowym. Do tej grupy zaliczają się takie schorzenia jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Ból odbytu jest rzadszym objawem, jednak również może występować. Jest on spowodowany skurczami i zaburzeniami motoryki jelit^[10].

12. Tenesmus

To silne parcie na stolec, ból odbytu powodowany skurczami i zaburzeniami motoryki jelit, zwykle w chorobach zapalnych układu pokarmowego.

Może on powodować także ciągłą potrzebę wypróżniania, nawet tuż po defekacji. Często tenesmus sprawia, że pomimo silniejszego parcia i napinania się w czasie oddawania stolca, jego ilość jest mniejsza niż normalnie^[10].

13. Zapalenie odbytnicy

Stan zapalny wyściółki odbytnicy (proctitis). Powoduje kłucie w odbycie i bolesność, może także przyczyniać się do biegunek, krwawień i upławów. Często wiąże się z ciągłą potrzebą wypróżniania. Objawy mogą występować krótkotrwale, lecz przy braku leczenia przeciwzapalnego często przechodzą w stan przewlekły.

Stan ten jest charakterystyczny dla nieswoistego zapalenia jelita, jak również często występuje przy chorobach wenerycznych (rzeżączka, kiła, opryszczka, chlamydia czy HIV)^[11].

14. Wypadanie odbytnicy

Jest to stan, w którym ostatni przed odbytnicą odcinek jelita grubego wysuwa się na zewnątrz. Przyczyną może być uraz lub osłabienie struktur wzmacniających ściany jelita.

Oprócz bólu w odbycie schorzenie to powoduje nietrzymanie stolca, upławy z odbytu, krwawienie i zaparcia^[12]. Leczenie odbywa się za pomocą zabiegu chirurgicznego.

15. Wrzód samotny odbytnicy

Z łaciny ulcus solitarius recti. Schorzenie to występuje rzadko, a najbardziej narażone są  osoby cierpiące na przewlekłe zaparcia lub zaparcia nawykowe. Nieznana jest dokładna przyczyna powstawania, a wśród powikłań należy wymienić krwawienie, bolesność odbytu, zwiększone napięcie podczas wypróżnień^[13].

16. Zakrzepica brzeżna

Zakrzepy brzeżne, nazywane także hemoroidalnymi, powstają na skutek pęknięcia jednego z naczyń otaczających odbyt pod skórą. Najczęściej do pęknięcia dochodzi wskutek zbyt intensywnego parcia na stolec, na przykład podczas zaparć lub biegunek.

Krew wydostająca się z pękniętego naczynia tworzy pod skórą guzek, który łatwo pomylić z hemoroidem. Początkowo guzek ten jest bolesny i może przybierać różne rozmiary – od ziarenka ryżu po wielkość dorodnej wiśni, w zależności od lokalizacji pęknięcia i wielkości naczynia, które zostało uszkodzone^[14].

W zależności od rozmiaru, objawy bólowe mogą być łagodne (przy małych guzkach) lub na tyle silne, że utrudniają siedzenie (w przypadku większych wylewów podskórnych).

17. Rak odbytu

Ból odbytu w przebiegu nowotworu pojawia się dość późno. Wśród wcześniejszych objawów występują krwawienie, guzki wokół odbytu, wydzielina, swędzenie, a także obrzęk węzłów chłonnych w odbycie lub pachwinie^[15]. Objawy te często są mylone z innymi dolegliwościami – np. hemoroidami.

Jak leczyć ból odbytu?

Warto zacząć od wizyty u specjalisty – skuteczne leczenie bólu odbytu zależy od jego przyczyny, a postawienie dokładnej diagnozy często wymaga konsultacji lekarskiej.

Diagnoza wpływa również na możliwość pełnego wyleczenia, czas trwania bólu, jego intensywność oraz obecność innych objawów towarzyszących. Doraźnie można zastosować leczenie objawowe, tj.^[6]:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (ibuprofen, ketoprofen) – przeciwbólowo,
• leki zwiotczające (np. cyklobenzapryna) – w bólu odbytu wywołanym skurczami jelit lub mięśni odbytu,
• środki znieczulające miejscowo (kremy i maści z lidokainą),
• środki działające miejscowo zawierające środki przeciwzapalne (np. kremy doodbytnicze i czopki na hemoroidy),
• sterydy (np. hydrokortyzon, również miejscowo, w maści).

 Warto zwrócić również uwagę na terapie uzupełniające^[6]:

• biofeedback – pomiar funkcji organizmu (np. napięcia mięśni). Na konsultacji fizjoterapeutycznej specjalista uczy pracy nad rozluźnianiem konkretnych grup mięśniowych.
• stymulację nerwów krzyżowych – elektryczna stymulacja nerwów okołoodbytniczych dla usprawnienia ich funkcji.

Niektóre stany mogą lub nawet powinny być leczone chirurgicznie. Należą do nich zaawansowane hemoroidy, rozległe kłykciny odbytu, wszelkie guzy, zmiany, polipy, a także wypadanie odbytnicy wrzody i ropnie. Lekarz ustala indywidualną drogę terapii podczas wizyty.

Artykuł zawiera informacje na temat:

•  Leków dostępnych bez recepty:

Nazwa produktu leczniczego: (A) Procto-Glyvenol, 400 mg + 40 mg, czopki. (B) Procto-Glyvenol, (50 mg + 20 mg)/g, krem doodbytniczy. Nazwa powszechnie stosowana substancji czynnej: (A) Tribenozyd (Tribenosidum), lidokaina (Lidocainum). (B) Tribenozyd (Tribenosidum), lidokainy chlorowodorek (Lidocaini hydrochloridum). Dawka substancji czynnej: (A)1 czopek zawiera 400 mg tribenozydu (Tribenosidum) i 40 mg lidokainy (Lidocainum). (B) 1 g kremu doodbytniczego zawiera 50 mg tribenozydu (Tribenosidum) i 20 mg lidokainy chlorowodorku (Lidocaini hydrochloridum). Postać farmaceutyczna: (A) Czopki. Żółtawobiałe, stożkowatego kształtu czopki, jednolite, bez pęknięć, lekko tłuste, niemiękkie. (B) Krem doodbytniczy. Biały, jednorodny krem o słabym, charakterystycznym zapachu. Wskazania do stosowania: (A, B)Miejscowe leczenie zewnętrznych i wewnętrznych hemoroidów. Podmiot odpowiedzialny: (A, B)Recordati Ireland Ltd., Raheens East, Ringaskiddy, Co. Cork, Irlandia.

To jest lek. Dla bezpieczeństwa stosuj go zgodnie z ulotką dołączoną do opakowania. Nie przekraczaj maksymalnej dawki leku. W przypadku wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.

PL-PROCTG-0034

Bibliografia:

1. Jabłoński, M. (2024). Żylaki odbytu–możliwości terapeutyczne. Lek w Polsce, 397(6), 27-33.
2. WROŃSKI, Konrad, et al. Surgical treatment of anal condylomata acuminata–case report and review of literature. Nowa Medycyna, 2012.
3. SALATI, Sajad Ahmad. Szczelina odbytu–obszerna aktualizacja. Polski Przegląd Chirurgiczny, 2021, vol. 93, no 4, p. 46-56.
4. Kołodziejczak, M., & Ciesielski, P. (2019). Ropień odbytu–choroba błaha czy poważna?. Nowa Medycyna. https://www.czytelniamedyczna.pl/6658,anal-abscess-a-trivial-disease-or-a-serious-one.html [dostęp 10.11.2024]
5. Antosz, K. (2020). Komfort życia pacjentów z przetoką odbytu w zależności od zastosowanej techniki leczenia. https://ruj.uj.edu.pl/entities/publication/764edaf5-c332-412b-b0c7-745fa0c71383 [dostęp 10.10.2024]
6. https://www.verywellhealth.com/rectal-pain-causes-2328384 [dostęp 10.10.2024]
7. Ponte, A., Pinho, R., & Carvalho, J. (2015). Perforated rectal haematoma induced by a cleansing enema tip. GE Port J Gastroenterol, 22, 77-78.
8. Chojnacki, M., Borowski, D., Wielgoś, M., & Węgrzyn, P. (2015). Poporodowe uszkodzenia dźwigacza odbytu. Diagnostyka i terapia. Ginekol Pol, 86, 67-71.
9. Muszyńska, Jolanta, Magdalena Lewicka, and Magdalena Sulima. „Women’s problems associated with pelvic floor muscle dysfunction.” Pielęgniarstwo XXI wieku/Nursing in the 21st Century 21.3 (2022): 181-190.
10. Petkowicz, B., Berger, M., Szeszko, Ł., & Piotrkowicz, J. (2011). Nieswoiste zapalenia jelit-diagnostyka, etiologia oraz objawy z uwzględnieniem zmian w jamie ustnej. Gastroenterologia Polska/Gastroenterology, 18(1).
11. Lennard-Jones, J. E., Cooper, G. W., Newell, A. C., Wilson, C. W. E., & Jones, F. A. (1962). Observations on idiopathic proctitis. Gut, 3(3), 201-206.
12. KOŚCIŃSKI, Tomasz et SZMYT, Krzysztof. Jakie są opcje leczenia operacyjnego nawrotowego wypadania odbytnicy–doświadczenia jednego ośrodka w analizie retrospektywnej. Polski Przegląd Chirurgiczny, 2023, vol. 96, no 1, p. 22-26.
13. KOŁODZIEJCZAK, Małgorzata et ŚWIĘCKI, Paweł. Wrzód samotny odbytnicy–aktualne postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne.
14. Kołodziejczak, M., & Sudoł-Szopińska, I. (2015). The most common errors in the diagnosis and management of haemorrhoids. Nowa Medycyna.
15. Bujko, K., Potemski, P., Rutkowski, A., Reguła, J., Mróz, A., Hołdakowska, A., … & Krzakowski, M. (2020). Rak odbytnicy (C20). Onkologia w Praktyce Klinicznej-Edukacja, 6(6), 445-465.