Swędzenie odbytu, o czym świadczy i jak sobie z nim poradzić?

Przyczyny swędzenia odbytu

Przyczyny swędzenia odbytu mogą być różnorodne. Mogą wynikać z niedostatecznej higieny, stosowania nieodpowiednich kosmetyków lub bielizny, a także z chorób zapalnych lub zakaźnych, inwazji pasożytniczych, dolegliwości układowych, nowotworów oraz schorzeń okolic odbytu.

Dlaczego swędzi odbyt? Poniżej najczęstsze przyczyny problemu.

1. Przetoka odbytu

Przetoka odbytu, zwana również przetoką okołoodbytniczą^[1] to patologiczne połączenie kanału odbytu lub odbytnicy ze skórą okolicy odbytu i krocza. Nieprawidłowość ta sprawia, że masy kałowe znajdują dodatkowe, niefizjologiczne ujście. Często jest to wtórna dolegliwość do wcześniej występującej szczeliny odbytu lub ropnia.

W przypadku niewielkich, pojedynczych przetok wystarczające jest leczenie farmakologiczne (antybiotykoterapia), a przy zaawansowanym stanie choroby zostaje przeprowadzony zabieg chirurgiczny.

2. Szczelina odbytu

Szczelina odbytu^[2] to pęknięcie błony śluzowej odbytu, do którego dochodzi na skutek uszkodzenia mechanicznego śluzówki (np. w czasie defekacji twardych mas kałowych lub podczas seksu analnego). Ubytek w śluzówce początkowo powoduje świąd i pieczenie, a dolegliwości te i ból  nasilają się bardzo w trakcie oddawania stolca.

Dolegliwość ta może w konsekwencji prowadzić do powstania bolesnego ropnia, a w dalszej perspektywie także przetoki odbytu.

3. Hemoroidy

Choroba hemoroidalna^[3] to stan, w którym dochodzi do zatrzymania krwi w guzkach krwawniczych, na skutek osłabienia ściany naczyń krwionośnych. W początkowej fazie choroby krwawienie jest głównym objawem. Dodatkowo mogą pojawić się ą świąd i pieczenie a w późniejszym czasie również wyczuwalne guzki okolic odbytu, powodujące dyskomfort i ból podczas siedzenia.

Leczenie hemoroidów zależne jest od stadium choroby i początkowo obejmuje terapię zachowawczą (miejscowe kremy i czopki o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym), a w późniejszych stadiach leczenie zabiegowe lub chirurgiczne.

4. Choroby zapalne jelita grubego

W chorobach zapalnych jelit (np. choroba Leśniowskiego i Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) dochodzi do rozległych stanów zapalnych w układzie pokarmowym, przebiegającym z uszkodzeniami śluzówki jelit. Towarzyszące tym stanom  krwiste biegunki dodatkowo podrażniają delikatną błonę śluzową, powodując uporczywy świąd i pieczenie^[4].

Choroby zapalne jelita grubego wymagają dokładnej diagnostyki, a następnie wprowadzenia przewlekłego leczenia, zarówno dietetycznego, jak i farmakologicznego, zależnego od rozpoznanej jednostki chorobowej.

5. Nowotwory

W nowotworach odbytu może dochodzić do powstawania kalafiorowatych narośli w okolicy odbytu. Pokrywająca je błona śluzowa ulega podrażnieniom podczas defekacji i czynności higienicznych, powodując świąd, pieczenie i ból, a nierzadko także miejscowe krwawienia.

W celu poprawnej terapii stanów nowotworowych należy przede wszystkim określić rodzaj nowotworu, a następnie wdrożyć odpowiednie metody leczenia.

6. Wypadanie śluzówki odbytu

Wypadanie śluzówki odbytu to stan, w którym dochodzi do przemieszczenia błony śluzowej odbytu poza jego kanał. Z czasem na wypadniętym fragmencie powstają mikrouszkodzenia, które z czasem przechodzą w owrzodzenia, z których sączy się krew lub śluz, powodując dyskomfort, swędzenie i ból.

Najczęstszym sposobem leczenia jest zabieg w znieczuleniu miejscowym, polegający na wycięciu nadmiaru błony śluzowej^[5].

7. Przyczyny środowiskowe

Świąd odbytu może być spowodowany również przyczynami środowiskowymi. Do najczęstszych należą:

• nieodpowiednia higiena – zarówno zbyt rzadkie, jak i za częste zabiegi higieniczne w okolicy krocza mogą powodować świąd odbytu. Najbardziej prozaiczna przyczyna to niepoprawne osuszenie okolicy odbytu po kąpieli – zwiększona wilgotność tych okolic może szybko doprowadzić do odparzenia skóry i rozwoju bakterii,
• nadpotliwość – nadmierne pocenie się to również częsta przyczyna świądu odbytu, szczególnie gdy nadpotliwości towarzyszy nieodpowiednia bielizna. Syntetyczne i nieoddychające tkaniny, zbyt opinający krój – to prosta recepta na podrażnienia i wynikający z nich świąd.

8. Choroby pasożytnicze

Jedną z najczęstszych, pasożytniczych przyczyn świądu odbytu (szczególnie u dzieci) jest owsica^[6]. Niewielkie obłe robaki aktywnie składają jaja w dolnych częściach układu pokarmowego, nierzadko zapuszczając się aż do odbytnicy. Ta aktywność owsików oraz substancje wydzielane w trakcie składania jaj powodują świąd i potrzebę natychmiastowego podrapania się.

Podobne objawy świądowe powoduje także świerzb, który uwielbia ciepłe i wilgotne zakamarki, a okolice odbytu są dla niego wspaniałym środowiskiem życiowym.

W przypadku wykrycia pasożytów niezbędne będzie leczenie farmakologiczne odpowiednim preparatem.

9. Schorzenia ogólnoustrojowe

Swędzenie odbytu może również być spowodowane przebiegiem chorób, takich jak^[7]:

• cukrzyca,
• żółtaczka,
• alergie,
• dna moczanowa,
• łuszczyca,
• zaburzenia pracy wątroby,
• choroby nerek,
• zaburzenia wewnątrzwydzielnicze (trzustki, nerek, jajników),
• choroby układu krwiotwórczego (ziarnica, białaczka).

W przypadku każdego z powyższych schorzeń świąd odbytu może być jednym z niespecyficznych objawów.

Objawy towarzyszące swędzeniu odbytu

Prawidłowa diagnostyka swędzącego odbytu opiera się o dodatkowe objawy, jakie towarzyszą tej nieprzyjemnej dolegliwości. Do najczęściej występujących należą:

• biegunka,
• ból podczas defekacji,
• krew lub śluz w stolcu,
• zmiany skórne wokół odbytu,
• bóle brzucha.

W przypadku wystąpienia powyższych symptomów warto zasięgnąć porady lekarskiej, ponieważ mogą one świadczyć o tym, że świąd odbytu jest objawem innego schorzenia, które należy poddać odpowiedniej diagnostyce.

Swędzi mnie odbyt – kiedy udać się do lekarza?

Występujący jednorazowo świąd odbytu jest zwykle spowodowany nieprawidłową higieną, nadmierną potliwością lub stosowaniem ciasnej, nieprzewiewnej bielizny. Warto więc przyjrzeć się nawykom higienicznym, zrewidować stosowane kosmetyki i noszoną bieliznę.

Swędzenie odbytu może być jedynie chwilową dolegliwością, ale jeśli problem utrzymuje się przez dłuższy czas lub towarzyszą mu inne objawy, warto skonsultować się z lekarzem. Oto sytuacje, w których wizyta u specjalisty jest wskazana:

• długotrwałe swędzenie – jeśli dolegliwość utrzymuje się przez kilka tygodni, mimo stosowania odpowiedniej higieny i środków łagodzących,
• towarzyszące objawy – pieczenie, ból, obrzęk, krwawienie, sączenie wydzieliny czy obecność guzków w okolicy odbytu mogą wskazywać na poważniejsze schorzenia, takie jak hemoroidy, infekcje lub stany zapalne,
• brak poprawy po zmianie nawyków higienicznych i żywieniowych – jeśli wykluczenie potencjalnych czynników drażniących (np. agresywnych środków myjących, nieodpowiedniej diety) nie przynosi ulgi,
• współwystępujące dolegliwości układu pokarmowego – biegunki, zaparcia, bóle brzucha czy zmiany w rytmie wypróżnień mogą sugerować choroby jelitowe, np. nieswoiste zapalenia jelit,
• obecność krwi w stolcu lub na papierze toaletowym – może wskazywać na hemoroidy, szczelinę odbytu lub inne poważniejsze problemy zdrowotne.

W czasie wizyty lekarskiej specjalista może wykonać badanie fizykalne, polegające na dokładnym obejrzeniu swędzącej okolicy, a często również badaniu per rectum. Przed konsultacją warto dokładnie zadbać o prawidłową higienę okolic krocza i odbytu. Poza dokładnym wywiadem i badaniem fizykalnym lekarz może zalecić wykonanie dodatkowych badań (tj. morfologia krwi obwodowej, badanie kału na pasożyty lub obecność krwi utajonej), a w niektórych przypadkach również badania obrazowe, tj. kolonoskopię.

Co pomaga na swędzenie odbytu?

Przed podjęciem decyzji o udaniu się do lekarza można spróbować domowych sposobów na pieczenie i swędzenie odbytu^[8]. Aby zadbać o higienę i zdrowie tej okolicy, warto stosować kilka zasad pielęgnacyjnych. Po oddaniu stolca zaleca się używanie wilgotnych chusteczek do podcierania, co pomaga w dokładnym oczyszczeniu skóry. Należy myć okolice odbytu delikatnym, bezzapachowym mydłem, a następnie dokładnie i delikatnie osuszać skórę przykładając papier toaletowy, bez pocierania. Warto również zrezygnować z żeli do higieny intymnej, które mogą podrażniać wrażliwe miejsca.

W przypadku nadpotliwości pomocne może być stosowanie niewielkich ilości talku, co pozwala utrzymać skórę w suchości. Jeśli istnieje podejrzenie hemoroidów, można sięgnąć po miejscowe czopki lub krem zawierające substancje przeciwzapalne i przeciwbólowe, np. Procto-Glyvenol – krem doodbytniczy Procto-Glyvenol® i czopki Procto-Glyvenol ®.

Ponadto istotna jest zmiana nawyków żywieniowych – szczególnie w przypadku alergii i nietolerancji pokarmowych warto przeanalizować swój jadłospis. Dobrze także wykluczyć pokarmy, które mogą powodować biegunkę.

Jeśli jednak, pomimo zastosowania tych metod świąd utrzymuje się lub nasila, a do tego pojawiają się inne niepokojące objawy, należy bezzwłocznie udać się do specjalisty.

Świąd odbytu może wydawać się dolegliwością dość błahą, jednak często świadczy ona o poważnych chorobach. Dlatego, jeśli swędzenie tej okolicy utrzymuje się lub towarzyszą mu dodatkowe objawy, należy skonsultować się ze specjalistą.

Artykuł zawiera informacje na temat:

•  Leków dostępnych bez recepty:

Nazwa produktu leczniczego: (A) Procto-Glyvenol, 400 mg + 40 mg, czopki. (B) Procto-Glyvenol, (50 mg + 20 mg)/g, krem doodbytniczy. Nazwa powszechnie stosowana substancji czynnej: (A) Tribenozyd (Tribenosidum), lidokaina (Lidocainum). (B) Tribenozyd (Tribenosidum), lidokainy chlorowodorek (Lidocaini hydrochloridum). Dawka substancji czynnej: (A)1 czopek zawiera 400 mg tribenozydu (Tribenosidum) i 40 mg lidokainy (Lidocainum). (B) 1 g kremu doodbytniczego zawiera 50 mg tribenozydu (Tribenosidum) i 20 mg lidokainy chlorowodorku (Lidocaini hydrochloridum). Postać farmaceutyczna: (A) Czopki. Żółtawobiałe, stożkowatego kształtu czopki, jednolite, bez pęknięć, lekko tłuste, niemiękkie. (B) Krem doodbytniczy. Biały, jednorodny krem o słabym, charakterystycznym zapachu. Wskazania do stosowania: (A, B)Miejscowe leczenie zewnętrznych i wewnętrznych hemoroidów. Podmiot odpowiedzialny: (A, B)Recordati Ireland Ltd., Raheens East, Ringaskiddy, Co. Cork, Irlandia.

To jest lek. Dla bezpieczeństwa stosuj go zgodnie z ulotką dołączoną do opakowania. Zwróć uwagę na przeciwwskazania. W przypadku wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.

PL-PROCTG-0037

Bibliografia:

1. TOMASZEWSKI, M., TOMASZEWSKA, M., et OLCHOWIK, G. Przetoka okołoodbytnicza-istota choroby i leczenie. Człowiek i Zdrowie, 2012, vol. 6, no 1.
2.  SALATI, Sajad Ahmad. Szczelina odbytu–obszerna aktualizacja. Polski Przegląd Chirurgiczny, 2021, vol. 93, no 4, p. 46-56.
3. Jabłoński, M. (2024). Żylaki odbytu–możliwości terapeutyczne. Lek w Polsce, 397(6), 27-33.
4. TASZAREK, Katarzyna et KLIMASZEWSKA, Krystyna. CHOROBA LEŚNIOWSKIEGO-CROHNA-OBJAWY, DIAGNOSTYKA, LECZENIE. WSPÓŁCZESNE WYZWANIA W OCHRONIE ZDROWIA, p. 69.
5. Kościński, T., & Szmyt, K. (2023). Jakie są opcje leczenia operacyjnego nawrotowego wypadania odbytnicy–doświadczenia jednego ośrodka w analizie retrospektywnej. Polski Przegląd Chirurgiczny, 96(1), 22-26.
6. Ahmed, M. (2023). Intestinal parasitic infections in 2023. Gastroenterology Research, 16(3), 127.
7. Jakubauskas, M., & Dulskas, A. (2023). Evaluation, management and future perspectives of anal pruritus: a narrative review. European Journal of Medical Research, 28(1), 57.
8. FELEMOVICIUS, Isaac, GANZ, Robert A., SAREMI, Mohammad, et al. SOOTHER TRIAL: observational study of an over-the-counter ointment to heal anal itch. Frontiers in Medicine, 2022, vol. 9, p. 890883.